Abutolib Rashidov

24-modda. Qirg‘oqdosh davlatning majburiyatlari 1. Qirg‘oqdosh davlat ushbu Konvensiyaga muvofiq bo‘lmagan holatlar bundan mustasno, begona kemalarning hududiy suvlar orqali begunoh o‘tishiga to‘sqinlik qilmasligi kerak. Xususan, qirg‘oqdosh davlat ushbu Konvensiyani qo‘llashda yoki ushbu Konvensiyaga muvofiq qabul qilingan har qanday qonun yoki nizomni tatbiq etishda: a) Begona kemalarning begunoh o‘tish huquqini rad etishga yoki uni buzishga amalda olib keluvchi talablarni qo‘ymasligi; b) Har qanday davlatning kemalariga yoki har qanday davlat nomidan yoki uning manfaati uchun yuk tashiydigan kemalarga nisbatan bevosita yoki amalda kamsitmasligi lozim. 2. Qirg‘oqdosh davlat hududiy suvlari doirasida navigatsiya uchun xavfli bo‘lgan holatlar haqida ma’lumoti bo‘lsa, bu haqda zarur darajada ommaga e’lon qilishi lozim. 25-modda. Qirg‘oqdosh davlatning himoya huquqlari 1. Qirg‘oqdosh davlat o‘z hududiy suvlarida begunoh bo‘lmagan o‘tishga qarshi zarur choralarni ko‘rishi mumkin. 2. Agar kema ichki suvlar tomon harakatlanayotgan bo‘lsa yoki ichki suvlar tashqarisida joylashgan port inshootiga yo‘l olgan bo‘lsa, qirg‘oqdosh davlat bunday kemalarning qabul qilinishiga qo‘yilgan shartlarni buzishni oldini olish uchun zarur choralarni ko‘rishga haqlidir. 3. Qirg‘oqdosh davlat, begona kemalar orasida bevosita yoki amalda kamsitmasdan, o‘z hududiy suvlarining ma’lum qismlarida begona kemalarning begunoh o‘tishini vaqtincha to‘xtatib turishi mumkin, agar bu to‘xtatish uning xavfsizligi uchun, shu jumladan qurol-yarog‘ sinovlari uchun zarur bo‘lsa. Bunday to‘xtatish faqat rasmiy e’lon qilingandan keyingina kuchga kiradi. 26-modda. Begona kemalardan undirilishi mumkin bo‘lgan to‘lovlar 1. Hududiy suvlar orqali o‘tganligi uchun begona kemalardan hech qanday to‘lov undirilmaydi. 2. Begona kemalardan hududiy suvlar orqali o‘tayotganda ko‘rsatilgan maxsus xizmatlar uchun to‘lov olinishi mumkin. Bunday to‘lovlar kamsitilmasdan amalga oshiriladi. Bo‘lim B. Tovar tashuvchi kemalar va tijorat maqsadidagi hukumat kemalari uchun qo‘llaniladigan qoidalar 27-modda. Begona kemadagi jinoyat ustidan jinoiy yurisdiksiya 1. Qirg‘oqdosh davlat quyidagi holatlar bundan mustasno, hududiy suvlar orqali o‘tayotgan begona kemada sodir etilgan jinoyat bo‘yicha hech kimni hibsga olmasligi yoki tergov o‘tkazmasligi kerak: a) Jinoyat oqibatlari qirg‘oqdosh davlatga ta’sir qilgan bo‘lsa; b) Jinoyat davlat tinchligini yoki hududiy suvlardagi jamoat tartibini buzsa; c) Kemada bo‘lgan kapitan, bayroq davlatining diplomatik vakili yoki konsul xodimi mahalliy hokimiyatdan yordam so‘rasa; d) Giyohvand moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi choralar ko‘rish zarur bo‘lsa. 2. Yuqoridagi qoidalar, begona kema ichki suvlarni tark etgandan keyin hududiy suvlar orqali o‘tayotganda, qirg‘oqdosh davlat o‘z qonunlariga muvofiq hibsga olish yoki tergov uchun zarur choralarni ko‘rish huquqiga ega ekanligini cheklamaydi. 3. 1- va 2-bandlarda belgilangan holatlarda, agar kapitan so‘rasa, qirg‘oqdosh davlat bayroq davlatining diplomatik vakiliga yoki konsul xodimiga bildirish yuboradi hamda u bilan ekipaj o‘rtasidagi aloqani osonlashtiradi. Zarurat bo‘lsa, bunday xabar tadbirlar ko‘rilayotganda yetkazilishi mumkin. 4. Hibsga olish zarurligi yoki usulini belgilashda mahalliy hokimiyat navigatsiya manfaatlarini inobatga olishi kerak. 5. XII-qismdagi holatlar bundan mustasno, agar jinoyat kema hududiy suvga kirishidan oldin sodir etilgan bo‘lsa va kema ichki suvga kirmay faqat tranzitda bo‘lsa, qirg‘oqdosh davlat hech qanday choralar ko‘rmasligi lozim. 28-modda. Fuqarolik yurisdiksiyasi 1. Qirg‘oqdosh davlat, begona kemada bo‘lgan shaxsga nisbatan fuqarolik yurisdiksiyasini amalga oshirish uchun kemani to‘xtatmasligi yoki yo‘nalishini o‘zgartirmasligi kerak. 2. Kema o‘z suzish davomida yoki qirg‘oqdosh davlat suvlari orqali o‘tayotganda o‘z zimmasiga olgan majburiyatlar yoki qarzlar bo‘yicha fuqarolik yurisdiksiyasini amalga oshirish uchun kemani hibsga olish mumkin. 3. 2-band qirg‘oqdosh davlatning hududiy suvda to‘xtab turgan yoki ichki suvlardan chiqqan kemaga nisbatan qonuniy fuqarolik yurisdiksiyasini amalga oshirish huquqiga ta’sir qilmaydi. 29-modda. Harbiy kemalar ta’rifi Ushbu Konvensiya maqsadida, “harbiy kema” deb quyidagilarga javob beruvchi kema tushuniladi: Davlat qurolli kuchlariga tegishli; O‘z milliyligini bildiruvchi tashqi belgilarni (masalan, bayroq, belgilar) ko‘rsatib yuradigan; Davlat tomonidan rasmiy ravishda tayinlangan ofitser boshqaruvida bo‘lgan; Bu ofitser ismi tegishli harbiy xizmat ro‘yxatida yoki unga tenglashtirilgan ro‘yxatda qayd etilgan; Butun ekipaji qurolli kuchlar nizomiga bo‘ysunuvchi xodimlardan iborat bo‘lgan. 30-modda. Harbiy kemalarning qirg‘oqdosh davlat qonun-qoidalariga bo‘ysunmasligi Agar har qanday harbiy kema, qirg‘oqdosh davlatning hududiy suvlardan o‘tish bo‘yicha belgilagan qonun-qoidalariga rioya qilmasa va unga qilingan rioya qilish to‘g‘risidagi rasmiy talabni mensimasa, qirg‘oqdosh davlat bunday kemani darhol hududiy suvlarni tark etishini talab qilish huquqiga ega. 31-modda. Harbiy yoki notijorat maqsadlar uchun ishlatiladigan hukumat kemasi tomonidan yetkazilgan zarar uchun bayroq davlatining javobgarligi Agar harbiy kema yoki notijorat maqsadda ishlatiladigan hukumat kemasi qirg‘oqdosh davlatning hududiy suvlardan o‘tishiga oid qonun-qoidalariga, ushbu Konvensiya yoki xalqaro huquq normalariga rioya qilmaganligi sababli qirg‘oqdosh davlatga zarar yoki yo‘qotish yetkazsa, bayroq davlati bunday zarar uchun xalqaro darajada javobgar hisoblanadi. 32-modda. Harbiy kemalar va boshqa notijorat hukumat kemalarining immunitetlari A bo‘lim va 30 hamda 31-moddalarda nazarda tutilgan istisnolardan tashqari, ushbu Konvensiya harbiy kemalar va notijorat maqsadlar uchun ishlatiladigan boshqa hukumat kemalarning immunitetlariga ta’sir qilmaydi. 4 BO‘LIM – TUTASH HUDUD 33-modda. Tutash hudud 1. Qirg‘oqdosh davlat, o‘z hududiy suvlari bilan tutash bo‘lgan hududda, ya’ni tutash hududda, quyidagi maqsadlarda nazoratni amalga oshirishi mumkin: a) O‘z hududi yoki hududiy suvlari ichida amal qiluvchi bojxona, moliya, immigratsiya yoki sanitariya qonunlari va qoidalarining buzilishini oldini olish; b) Yuqoridagi qonun va qoidalar buzilgan hollar bo‘yicha jazolash choralarini ko‘rish. 2. Tutash hudud bazaviy chiziqlardan boshlab 24 dengiz milidan oshmasligi kerak. Ushbu bazaviy chiziqlar hududiy suv kengligini o‘lchashda qo‘llaniladi. III QISM – XALQARO NAVIGATSIYA UCHUN ISHLATILADIGAN BO‘G‘OZLAR 1-BO‘LIM. UMUMIY QOIDALAR 34-modda. Xalqaro navigatsiya uchun ishlatiladigan bo‘g‘oz suvlarining huquqiy maqomi 1. Ushbu bo‘limda belgilangan xalqaro navigatsiya uchun mo‘ljallangan bo‘g‘ozlardan o‘tish tartibi, bunday bo‘g‘ozlarni tashkil etuvchi suvlarning huquqiy maqomiga yoki bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlarning ushbu suvlar, ularning havosi, tubi va yer osti qatlamlari ustidan suvereniteti yoki yurisdiksiyasiga boshqa jihatdan ta’sir qilmaydi. 2. Bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlarning suvereniteti yoki yurisdiksiyasi ushbu bo‘lim va boshqa xalqaro huquq normalariga bo‘ysunadi. 35-modda. Ushbu bo‘lim qo‘llanilmaydigan holatlar Ushbu bo‘lim quyidagilarga taalluqli emas: a) Bo‘g‘oz ichidagi har qanday ichki suv hududlari, agar 7-modda asosida to‘g‘ri chiziqli bazaviy chiziq o‘rnatilishi natijasida ilgari ichki suv sifatida tan olinmagan hududlar ichki suvga aylantirilmasa; b) Bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlarning hududiy suvlari orqasida joylashgan suvlarning, eksklyuziv iqtisodiy zonalar yoki ochiq dengizlar maqomi; c) Bo‘g‘ozlarda uzoq yillardan beri amal qilib kelayotgan xalqaro konvensiyalar bilan tartibga solinayotgan o‘tish tartiblari. 36-modda. Ochiq dengizlar yoki iqtisodiy zonalardagi boshqa yo‘llar mavjud bo‘lsa Agar bo‘g‘oz orqali xalqaro navigatsiya amalga oshirilayotgan bo‘lsa-yu, boshqa bir o‘xshash qulayliklarga ega bo‘lgan yo‘l (ochiq dengizlar yoki iqtisodiy zonalar orqali o‘tuvchi) mavjud bo‘lsa, ushbu bo‘lim bunday bo‘g‘ozga qo‘llanilmaydi. Bunday holatda, ushbu Konvensiyaning boshqa tegishli bo‘limlari, jumladan navigatsiya va parvoz erkinligiga oid normalar qo‘llaniladi. 2-BO‘LIM. TRANZIT O‘TISH 37-modda. Ushbu bo‘limning qo‘llanish doirasi Ushbu bo‘lim, xalqaro navigatsiya maqsadida ochiq dengizning yoki eksklyuziv iqtisodiy zonaning bir qismini ikkinchi qismi bilan bog‘laydigan bo‘g‘ozlarga tatbiq etiladi. 38-modda. Tranzit o‘tish huquqi 1. 37-modda ko‘rsatilgan bo‘g‘ozlarda barcha kemalar va samolyotlar tranzit o‘tish huquqidan erkin foydalanadilar, bu huquqga to‘sqinlik qilinmasligi kerak. Faqatgina, agar bo‘g‘oz bir davlatning oroli bilan uning materigi o‘rtasida joylashgan bo‘lsa va orolning dengiz tomonida shunga o‘xshash qulaylikka ega yo‘l mavjud bo‘lsa (ochiq dengiz yoki iqtisodiy zona orqali), tranzit o‘tish bu bo‘g‘ozda qo‘llanilmaydi. 2. Tranzit o‘tish deganda ushbu bo‘limga muvofiq ravishda kemalar va samolyotlarning faqat uzluksiz va tezkor ravishda bo‘g‘ozdan o‘tish maqsadida navigatsiya yoki parvoz amalga oshirishi tushuniladi. Shu bilan birga, tranzit o‘tish huquqi, bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatga kirish, undan chiqish yoki qaytish maqsadida o‘tish holatlarini istisno etmaydi — bunday holatda, ushbu davlatga kirish shartlariga rioya qilinishi kerak. 3. Tranzit o‘tish huquqiga kirmagan barcha harakatlar ushbu Konvensiyaning boshqa tegishli qoidalariga bo‘ysunadi. 39-modda. Tranzit o‘tish paytida kemalar va samolyotlarning majburiyatlari 1. Tranzit o‘tish huquqidan foydalanayotgan kemalar va samolyotlar quyidagilarga rioya qilishi shart: a) Bo‘g‘oz orqali yoki uning ustidan kechiktirmasdan harakat qilish; b) Bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlarning suvereniteti, hududiy yaxlitligi yoki siyosiy mustaqilligiga qarshi tahdid solmaslik yoki kuch ishlatmaslik, hamda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomida ifodalangan xalqaro huquq tamoyillarini buzmaslik; c) Tranzitning normal shakliga oid harakatlar (ya’ni navigatsiya yoki parvoz)dan boshqa faoliyatlar bilan shug‘ullanmaslik — faqatgina tabiiy ofat yoki boshqa zarur holat mavjud bo‘lsa bundan istisno qilinadi; d) Ushbu bo‘limdagi boshqa tegishli qoidalarga rioya qilish. 2. Tranzitdagi kemalar quyidagilarga rioya qilishi kerak: a) Dengizdagi xavfsizlik bo‘yicha xalqaro tan olingan qoidalar, protseduralar va amaliyotlarga — xususan Dengizda to‘qnashuvlarning oldini olish bo‘yicha Xalqaro qoidalarga amal qilish; b) Kemalardan kelib chiqadigan ifloslanishning oldini olish, kamaytirish va nazorat qilish bo‘yicha xalqaro qoidalarga rioya qilish. 3. Tranzitdagi samolyotlar quyidagilarga rioya qilishi shart: a) Xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti (ICAO) tomonidan qabul qilingan parvoz qoidalariga amal qilish. Davlatga tegishli samolyotlar odatda ushbu xavfsizlik choralariga amal qiladi va navigatsiya xavfsizligini hisobga olgan holda harakat qiladi; b) Mos xalqaro havo harakati boshqaruvi tomonidan belgilangan radiochastotani yoki xalqaro favqulodda holatlar uchun mo‘ljallangan chastotani uzluksiz kuzatib borish. 40-modda. Ilmiy tadqiqotlar va tadqiqot-tahlil faoliyati Tranzit o‘tish chog‘ida, begona davlat kemalari, shu jumladan dengiz ilmiy tadqiqotlari yoki gidrografik (suv o‘lchov) tadqiqotlar olib boruvchi kemalar, bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlarning oldindan ruxsatisiz hech qanday tadqiqot yoki o‘lchov ishlarini o‘tkaza olmaydi. 41-modda. Xalqaro navigatsiya uchun mo‘ljallangan bo‘g‘ozlarda dengiz yo‘llari va harakatni ajratish tizimlari 1. Ushbu bo‘limga muvofiq, bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlar, zarurat bo‘lgan hollarda, kemalarning xavfsiz o‘tishini ta’minlash maqsadida dengiz yo‘llarini belgilashi va harakatni ajratish sxemalarini joriy qilishi mumkin. 2. Bunday davlatlar, agar holat talab etsa, oldindan ommaga e’lon qilgan holda, ilgari belgilangan yo‘llar yoki sxemalarning o‘rniga yangi yo‘llar yoki ajratish sxemalarini qo‘llashi mumkin. 3. Belgilangan yo‘llar va ajratish sxemalari xalqaro miqyosda qabul qilingan qoidalarga muvofiq bo‘lishi kerak. 4. Yo‘llarni belgilash yoki sxemalarni almashtirishdan oldin, bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlar ushbu masalalarni tegishli xalqaro tashkilotga taqdim etadi, ushbu tashkilot esa faqat mazkur davlatlar bilan kelishilgan yo‘llar yoki sxemalarni qabul qilishi mumkin. 5. Agar bo‘g‘oz bir nechta davlatlarning suvlari orqali o‘tgan bo‘lsa, bunday davlatlar tegishli xalqaro tashkilot bilan maslahatlashgan holda birgalikda harakat qilishi lozim. 6. Bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlar belgilagan barcha dengiz yo‘llari va sxemalar xaritada aniq ko‘rsatilishi va ommaga rasmiy e’lon qilinishi kerak. 7. Tranzit o‘tayotgan kemalar ushbu modda asosida belgilangan yo‘llar va sxemalarga rioya qilishlari shart. 42-modda. Bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlarning tranzit o‘tishga oid qonun va qoidalari 1. Ushbu bo‘lim qoidalariga muvofiq, bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlar quyidagi yo‘nalishlarda tranzit o‘tishga oid qonun va qoidalarni qabul qilishi mumkin: a) 41-modda asosida navigatsiya xavfsizligi va dengiz harakatini tartibga solish; b) Neft, yog‘li chiqindilar va boshqa zararli moddalarning chiqarilishini tartibga soluvchi xalqaro qoidalarga amal qilish orqali ifloslanishni oldini olish va nazorat qilish; c) Baliq ovlovchi kemalarga nisbatan baliq ovlashni taqiqlash, shu jumladan ov jihozlarini joylashtirishni tartibga solish; d) Bo‘g‘oz orqali bojxona, moliya, immigratsiya yoki sanitariya qonun-qoidalarini buzgan holda yuk, valyuta yoki shaxs tashishning oldini olish. 2. Ushbu qonun va qoidalar begona kemalar orasida shakl yoki amalda kamsitishga olib kelmasligi, shuningdek, tranzit o‘tish huquqini amalda rad etmasligi yoki unga to‘sqinlik qilmasligi lozim. 3. Bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlar ushbu qonun va qoidalarni ommaviy e’lon qilishi shart. 4. Tranzit o‘tayotgan begona kemalar ushbu qonun va qoidalarga rioya qilishi lozim. 5. Suveren immunitetga ega kema yoki samolyot tomonidan ushbu qonun va qoidalarga zid harakatlar sodir etilgan taqdirda, bunday vosita bayrog‘ini ko‘tarib yurgan davlat bunday harakat natijasida bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlarga yetkazilgan zarar uchun xalqaro darajada javobgar bo‘ladi. 43-modda. Navigatsion va xavfsizlikka oid qurilmalar va boshqa yaxshilanishlar, shuningdek ifloslanishning oldini olish, kamaytirish va nazorat qilish Foydalanuvchi davlatlar va bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlar quyidagi sohalarda o‘zaro kelishuv asosida hamkorlik qilishlari lozim: a) Bo‘g‘ozda xalqaro navigatsiyaga ko‘maklashuvchi zarur navigatsion va xavfsizlik vositalari yoki boshqa inshootlarni yaratish va ularga texnik xizmat ko‘rsatish; b) Kemalardan kelib chiqadigan ifloslanishning oldini olish, uni kamaytirish va nazorat qilish. 44-modda. Bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlarning majburiyatlari Bo‘g‘oz bilan chegaradosh davlatlar: Tranzit o‘tishga to‘sqinlik qilmasliklari lozim; Bo‘g‘oz ichida yoki ustida mavjud bo‘lgan va ularning ma’lumotida bo‘lgan har qanday navigatsiya yoki parvoz uchun xavf haqida ommaga ochiq e’lon qilishlari kerak; Tranzit o‘tishni hech qanday holatda to‘xtatmasliklari shart. 3-BO‘LIM. BEGUNOH O‘TISH 45-modda. Begunoh o‘tish 1. II-qism, 3-bo‘limda belgilangan begunoh o‘tish tartibi quyidagi holatlarda xalqaro navigatsiya uchun mo‘ljallangan bo‘g‘ozlarga nisbatan tatbiq etiladi: a) 38-moddaning 1-bandiga binoan tranzit o‘tish tartibi qo‘llanilmaydigan bo‘g‘ozlarda; b) Ochiq dengiz yoki eksklyuziv iqtisodiy zona bilan begona davlatning hududiy suvi orasidagi bo‘g‘ozlarda. 2. Bunday bo‘g‘ozlar orqali begunoh o‘tishni to‘xtatish taqiqlanadi. IV QISM – ARXIPELAG DAVLATLARI 46-modda. Atamalar izohi Ushbu Konvensiyada quyidagi atamalar quyidagicha tushuniladi: a) "Arxipelag davlati" — butun hududi bitta yoki bir nechta arxipelaglardan iborat bo‘lgan davlat, va unga boshqa orollar ham kirishi mumkin. b) "Arxipelag" — bu orollar guruhi bo‘lib, u quyidagilardan iborat bo‘ladi: Orollar (to‘liq yoki qisman), Ularni o‘zaro bog‘lovchi suvlar, Boshqa tabiiy elementlar, u shunday o‘zaro bog‘langanki, ular geografik, iqtisodiy va siyosiy jihatdan yaxlit hududni tashkil etadi, yoki tarixan shunday deb tan olingan bo‘ladi. 47-modda. Arxipelag to‘g‘ri chiziqli bazaviy chiziqlari 1. Arxipelag davlati, o‘zining arxipelagining eng chekka orollari va suv osti qoyalari o‘rtasida to‘g‘ri chiziqli bazaviy chiziqlarni o‘tkazishi mumkin. Bu chiziqlar ichida arxipelagning asosiy orollari va suv va yer maydonining nisbati 1:1 dan kam bo‘lmasligi, 9:1 dan oshmasligi kerak. 2. Bunday chiziqlarning uzunligi 100 dengiz milidan oshmasligi kerak. Faqat jami chiziqlarning 3 foizi 125 milgacha cho‘zilishi mumkin. 3. Ushbu chiziqlar arxipelagning umumiy shaklidan jiddiy og‘masligi kerak. 4. Chiziqlar faqat suv sathidan past joylardagi nuqtalarga (ya’ni suv qaytganida ochiladigan joylarga) o‘tkazilishi mumkin, agar u yerda doimiy mayoq yoki bino mavjud bo‘lsa, yoki bu nuqta eng yaqin oroldan hududiy suv kengligidan uzoq bo‘lmasa. 5. Bu chiziqlar boshqa davlatlarning hududiy suvlari, eksklyuziv iqtisodiy zonalari yoki ochiq dengizlarga chiqishini to‘sib qo‘ymasligi kerak. 6. Agar arxipelag davlatining suvlari, qo‘shni davlatning ikki hududi oralig‘ida joylashgan bo‘lsa, qo‘shni davlatning tarixiy huquqlari va qonuniy manfaatlari hurmat qilinadi. 7. Suv va quruqlik nisbati hisoblanganda, quruqlikka tegishli joylarga suv osti platosining qattiq ohaktosh orollari bilan o‘ralgan qismi ham kiritilishi mumkin. 8. Ushbu chiziqlar aniq geografik xaritada ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak, yoki geografik koordinatalar ro‘yxati (geodezik ma’lumot bilan) taqdim etilishi mumkin. 9. Arxipelag davlati bunday xaritalar yoki ro‘yxatlarni ommaviy e’lon qilishi va BMT Bosh kotibiga nusxasini topshirishi shart. 48-modda. Hududiy suv, tutash hudud, iqtisodiy zona va kontinental shel’f kengligi Arxipelag davlati o‘zining to‘g‘ri chiziqli bazaviy chiziqlarini asos qilib olib, hududiy suvlar, tutash hudud, eksklyuziv iqtisodiy zona va kontinental shel’f kengligini belgilaydi. 49-modda. Arxipelag suvlari, ularning ustidagi havo hududi va tubi hamda yer osti qatlamlarining huquqiy maqomi 1. Arxipelag davlati, 47-modda asosida chizilgan arxipelag to‘g‘ri chiziqli bazaviy chiziqlari bilan o‘ralgan suvlarda — "arxipelag suvlari" deb ataluvchi hududda, ularning chuqurligi yoki qirg‘oqdan uzoqligidan qat'i nazar, suverenitet huquqini amalga oshiradi. 2. Bu suverenitet arxipelag suvlari ustidagi havo hududi, shuningdek ularning tubi va yer osti qatlamlari hamda u yerdagi resurslarga ham taalluqlidir. 3. Biroq bu suverenitet ushbu qismdagi qoidalarga bo‘ysunadi. 4. Ushbu qismda belgilangan arxipelag dengiz yo‘llarida o‘tish tartibi, bu suvlarga yoki bu suvlardagi davlat suvereniteti va ularning resurslariga boshqa jihatdan ta’sir qilmaydi. 50-modda. Ichki suvlar chegarasini belgilash Arxipelag davlati o‘zining arxipelag suvlari ichida, 9, 10 va 11-moddalarga muvofiq tarzda ichki suvlar chegarasini belgilovchi chiziqlarni o‘tkazishi mumkin. 51-modda. Mavjud bitimlar, an’anaviy baliqchilik huquqlari va mavjud suv osti kabellari 1. 49-moddaga zid bo‘lmagan tarzda, arxipelag davlati quyidagilarga hurmat bilan yondashadi: Boshqa davlatlar bilan ilgari tuzilgan mavjud bitimlarga; Qo‘shni davlatlarning arxipelag suvlari ichida tarixan amalga oshirib kelgan an’anaviy baliqchilik huquqlari va qonuniy faoliyatlariga. Bu huquqlardan foydalanish shartlari, doirasi va hududlari bo‘yicha, zarur hollarda, ushbu davlatlar o‘zaro ikki tomonlama bitim tuzishi mumkin. Bu huquqlar uchinchi davlatlar yoki ularning fuqarolariga o‘tkazilmasligi yoki ularga berilmasligi kerak. 2. Arxipelag davlati tomonidan quruqlikka chiqmasdan o‘tgan boshqa davlatlarga tegishli suv osti kabellari hurmat qilinadi. Bunday kabellarni saqlash va almashtirishga ruxsat beriladi, faqat ular joylashgan manzil va ta'mirlash rejalari oldindan bildirilgan bo‘lishi kerak. 52-modda. Begunoh o‘tish huquqi 1. 50 va 53-moddalarga zid bo‘lmagan holda, barcha davlatlarning kemalari arxipelag suvlari orqali begunoh o‘tish huquqiga ega, bu II-qism, 3-bo‘limda belgilangan tartibda amalga oshiriladi. 2. Arxipelag davlati, begona kemalar o‘rtasida shakl yoki amalda kamsitmasdan, o‘zining xavfsizligini ta'minlash uchun zarur bo‘lgan hollarda, arxipelag suvlari ichida ma’lum hududlarda begunoh o‘tishni vaqtincha to‘xtatib turishi mumkin. Bunday to‘xtatish faqat ommaga rasmiy e'lon qilingandan keyingina kuchga kiradi. 53-modda. Arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tish huquqi 1. Arxipelag davlati, o‘zining arxipelag suvlari va ularga tutash hududiy suvlar orqali, xorijiy kemalar va samolyotlar tomonidan uzluksiz va tezkor o‘tish uchun qulay dengiz yo‘llari va ular ustidagi havo yo‘nalishlarini belgilashi mumkin. 2. Barcha kemalar va samolyotlar bunday belgilangan dengiz yo‘llari va havo yo‘nalishlari bo‘ylab arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tish huquqiga ega. 3. Arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tish deganda, Konvensiyaga muvofiq tarzda, ochiq dengiz yoki iqtisodiy zonaning bir qismini ikkinchisi bilan bog‘lovchi yo‘nalish bo‘ylab doimiy, tezkor va to‘siqsiz navigatsiya yoki parvoz huquqi tushuniladi. 4. Bunday dengiz yo‘llari va havo yo‘nalishlari: Arxipelag suvlari va tutash hududiy suvlarni kesib o‘tadi; Xalqaro navigatsiyada ishlatiladigan normal o‘tish yo‘llarini o‘z ichiga oladi; Kemalar uchun esa, ushbu yo‘llar tarkibida mavjud bo‘lgan normal navigatsiya kanallarini ham o‘z ichiga oladi; O‘xshash kirish va chiqish nuqtalari orasida bitta yo‘lning takrorlanishi shart emas. 5. Bunday yo‘llar kirish nuqtasidan chiqish nuqtasigacha bo‘lgan uzluksiz markaziy chiziqlar (o‘qlar) bilan aniqlanadi. Arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tayotgan kemalar va samolyotlar: Bu o‘qlar bo‘yicha harakatlanar ekan, chap yoki o‘ng tomonga 25 dengiz milidan ko‘p og‘masliklari lozim; Shu bilan birga, qirg‘oqqa eng yaqin nuqtalar orasidagi masofa bo‘yicha, bu yo‘lning har qanday nuqtasiga 10 foizdan ko‘p yaqinlashmasliklari shart. 6. Arxipelag davlati, ushbu moddaga binoan dengiz yo‘llarini belgilab, tor kanallarda kemalarning xavfsiz harakatini ta'minlash uchun harakatni ajratish sxemalarini ham belgilashi mumkin. 7. Arxipelag davlati, zarur bo‘lgan hollarda va oldindan e’lon qilgan holda, ilgari belgilangan yo‘llar yoki sxemalar o‘rniga yangi yo‘llar yoki sxemalarni belgilashi mumkin. 8. Bunday yo‘llar va sxemalar xalqaro miqyosda tan olingan normalarga muvofiq bo‘lishi kerak. 9. Arxipelag davlati dengiz yo‘llarini yoki sxemalarni belgilash yoki almashtirishdan oldin, tegishli xalqaro tashkilotga taklif yuboradi. Ushbu tashkilot arxipelag davlati bilan kelishilgan yo‘llar yoki sxemalarnigina qabul qilishi mumkin. Shundan so‘ng, arxipelag davlati ularni rasmiy tarzda belgilashi mumkin. 10. Arxipelag davlati belgilagan dengiz yo‘llari o‘qlari va sxemalarni xaritada aniq ko‘rsatishi, va ularni ommaga e'lon qilishi lozim. 11. Arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tayotgan kemalar belgilangan yo‘llar va sxemalarga qat’iy amal qilishlari shart. 12. Agar arxipelag davlati hech qanday dengiz yo‘li yoki havo yo‘nalishini belgilamagan bo‘lsa, xorijiy kemalar va samolyotlar xalqaro navigatsiyada odatda foydalaniladigan yo‘nalishlar orqali arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tish huquqini amalga oshirishi mumkin. 54-modda. Arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tish tartibidagi kemalar va samolyotlarning majburiyatlari, shuningdek arxipelag davlatining vakolatlari 1. Arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tayotgan kemalar va samolyotlar quyidagi majburiyatlarga amal qilishlari shart: a) Arxipelag davlatining suvereniteti, hududiy yaxlitligi yoki siyosiy mustaqilligiga qarshi kuch ishlatmaslik va tahdid qilmaslik, shuningdek BMT Nizomida belgilangan xalqaro huquq tamoyillariga hurmat bilan yondashish; b) Faqatgina tranzit o‘tish bilan bog‘liq harakatlarni amalga oshirish, ya’ni faqat tezkor va uzluksiz navigatsiya yoki parvoz, boshqa har qanday faoliyatlardan voz kechish; c) Xalqaro miqyosda tan olingan navigatsiya va parvoz qoidalariga amal qilish; d) Dengiz xavfsizligi va atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha xalqaro normalarga rioya qilish; e) Dengizda harakatni ajratish sxemalari va belgilangan yo‘nalishlarga qat’iy rioya qilish; f) Favqulodda holatlarda zarur aloqa va xavfsizlik kanallarini ishlatish (radio chastotalar, signal berish vositalari). 2. Arxipelag davlati quyidagilar bo‘yicha qonun va qoidalar qabul qilishi mumkin (va bu orqali o‘tayotgan barcha begona kemalar va samolyotlar bu qoidalarga rioya qilishlari shart): a) 41- va 53-moddalarda ko‘rsatilgan tartibda — navigatsiya va xavfsizlikni ta’minlash, shu jumladan harakatni ajratish sxemalarini joriy etish; b) Dengizni ifloslantiruvchi moddalar (masalan, neft, zaharli chiqindilar) chiqishini oldini olish, kamaytirish va nazorat qilish; c) Baliq ovlashni tartibga solish, shu jumladan o‘lov jihozlarini joylashtirishni cheklash; d) Bojxona, moliya, immigratsiya va sanitariya sohalarida qonunbuzarliklar sodir etilishining oldini olish. 3. Ushbu qonun va qoidalar xorijiy kemalarga nisbatan shaklda yoki amalda kamsitmasligi va arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tish huquqini amalda rad etmasligi yoki to‘smasligi kerak. 4. Arxipelag davlati bu qonun-qoidalarni ommaga rasman e’lon qilishi va ularning barchaga ochiqligini ta’minlashi lozim. 5. Arxipelag davlatining ushbu qonun-qoidalari arxipelag dengiz yo‘llaridan o‘tayotgan begona kemalar va samolyotlar tomonidan hurmat qilinishi va bajarilishi shart. 6. Suveren immunitetga ega bo‘lgan harbiy kemalar va davlat samolyotlari ushbu qoidalarga rioya qilmasa, bayroq davlati xalqaro darajada javobgar bo‘ladi, ayniqsa bu harakatlar natijasida arxipelag davlati zarar ko‘rgan bo‘lsa. V QISM – ICHKI SUVLAR 55-modda. Ichki suvlar ta’rifi Ushbu Konvensiyada "ichki suvlar" deganda, quruqlik tomonidan to‘liq o‘ralgan, ya’ni bazaviy chiziqlarning ichki tomonida joylashgan suv maydonlari tushuniladi. Bular, masalan, portlar, qo‘ltiqchilar, ko‘llar yoki daryolarning dengizga tutash qismi bo‘lishi mumkin. 56-modda. Ichki suvlar ustidan suverenitet Davlat ichki suvlari ustidan to‘liq va mutlaq suverenitetga ega bo‘lib, u hududiy suvlar va ularning ustidagi havo hududi, tubi va yer osti qatlamlariga bo‘lgan suverenitet bilan bir qatorda qo‘llaniladi. 57-modda. Begona kemalarning ichki suvlarga kirishi 1. Begona kemalar, ichki suvlarga faqat aralashmasdan va to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish huquqiga ega emaslar, ya’ni ularning kirishi davlat tomonidan berilgan ruxsat yoki shartlarga bog‘liq. 2. Har qanday davlat, o‘z ichki suvlari ichida joylashgan portlarga begona kemalarning kirishini rad etish yoki faqat muayyan shartlar asosida ruxsat berish huquqiga ega. Bu xalqaro huquqda tan olingan huquqdir. 58-MODDA Eksklyuziv iqtisodiy zonadagi boshqa davlatlarning huquqlari va majburiyatlari 1. Eksklyuziv iqtisodiy zonada, qirg‘oqbo‘yi yoki dengizdan uzilgan bo‘lishidan qat’i nazar, barcha davlatlar ushbu Konvensiyaning tegishli qoidalariga muvofiq, 87-moddada nazarda tutilgan suzish va uchish erkinligi, shuningdek, suv osti kabellari va quvurlarini yotqizish va boshqa xalqaro huquqiy foydalanish huquqlaridan foydalanadilar. Bu foydalanish kema va samolyotlar, shuningdek, suv osti kabellari va quvurlarining faoliyatiga bog‘liq bo‘lishi mumkin va Konvensiyaning boshqa qoidalariga mos bo‘lishi kerak. 2. 88 dan 115-gacha bo‘lgan moddalar hamda xalqaro huquqning boshqa tegishli qoidalari ushbu bo‘limga zid bo‘lmagan darajada eksklyuziv iqtisodiy zonaga nisbatan qo‘llaniladi. 3. Ushbu Konvensiyaga muvofiq o‘z huquqlarini amalga oshirayotganda va majburiyatlarini bajarayotganda, davlatlar qirg‘oqbo‘yi davlatining huquqlari va majburiyatlarini e’tiborga olishi hamda qirg‘oqbo‘yi davlatining qonun-qoidalariga rioya qilishi lozim. Bu qonun-qoidalar ushbu Konvensiya va xalqaro huquq qoidalariga zid bo‘lmasligi kerak. 59-MODDA Eksklyuziv iqtisodiy zonadagi huquq va yurisdiksiya bo‘yicha nizolarni hal etish asoslari Agar ushbu Konvensiyada eksklyuziv iqtisodiy zona doirasida qirg‘oqbo‘yi davlat yoki boshqa davlatlarga huquq yoki yurisdiksiya berilmagan bo‘lsa va ular o‘rtasida ziddiyat yuzaga kelsa, bunday ziddiyat adolat tamoyillariga va barcha tegishli shart-sharoitlarni hisobga olgan holda, tomonlarning, shuningdek, xalqaro hamjamiyat manfaatlarini inobatga olgan holda hal qilinishi kerak. 60-MODDA Eksklyuziv iqtisodiy zonadagi sun’iy orollar, inshootlar va tuzilmalar 1. Eksklyuziv iqtisodiy zonada, qirg‘oqbo‘yi davlati quyidagilarni qurish, ularga ruxsat berish, foydalanish va tartibga solish bo‘yicha eksklyuziv huquqlarga ega: (a) sun’iy orollar; (b) 56-moddada ko‘rsatilgan va boshqa iqtisodiy maqsadlar uchun mo‘ljallangan inshoot va tuzilmalar; (c) qirg‘oqbo‘yi davlatining ushbu zonadagi huquqlariga xalal beradigan inshootlar va tuzilmalar. 2. Qirg‘oqbo‘yi davlati bunday sun’iy orollar, inshootlar va tuzilmalar ustidan bojxona, moliya, sog‘liqni saqlash, xavfsizlik va immigratsiyaga oid qonun-qoidalarni qo‘llashda eksklyuziv yurisdiksiyaga ega. 3. Bunday tuzilmalarni qurish haqida oldindan e’lon qilinishi, ularning mavjudligidan ogohlantiruvchi doimiy vositalar o‘rnatilishi kerak. Tark etilgan yoki ishlatilmayotgan inshootlar suzish xavfsizligini ta’minlash uchun olib tashlanishi lozim. Bu jarayonda baliq ovlash, dengiz muhitini muhofaza qilish va boshqa davlatlarning huquqlari inobatga olinadi. Butunlay olib tashlanmagan inshootlarning chuqurligi, joylashuvi va o‘lchamlari haqida ochiq axborot berilishi kerak. 4. Qirg‘oqbo‘yi davlati bunday inshootlar atrofida xavfsizlik zonalarini belgilashi va bu hududda zarur choralarni ko‘rishi mumkin. 5. Xavfsizlik zonalari 500 metrdan oshmasligi kerak (inshootning tashqi chetidan o‘lchanadi), bundan xalqaro standartlar boshqa xulosa bermasa. Bu zonalarning miqyosi va joylashuvi haqida ommaga e’lon qilinadi. 6. Barcha kemalar bu xavfsizlik zonalariga hurmat bilan yondashishi va xalqaro navigatsiya standartlariga rioya qilishi kerak. 7. Sun’iy orollar va inshootlar xalqaro huquqda haqiqiy orol maqomiga ega emas. Ular o‘ziga xos hududiy suvlarga ega bo‘la olmaydi va ular mavjudligi hududiy dengiz, eksklyuziv iqtisodiy zona yoki kontinental shelf chegaralarini o‘zgartirmaydi. 61-MODDA Tirik resurslarni muhofaza qilish 1. Qirg‘oqbo‘yi davlati eksklyuziv iqtisodiy zonasida tirik resurslar bo‘yicha ruxsat etilgan ov miqdorini (kutilayotgan umumiy tutuv) belgilaydi. 2. Qirg‘oqbo‘yi davlati mavjud bo‘lgan eng yaxshi ilmiy dalillarga asoslanib, eksklyuziv iqtisodiy zonadagi tirik resurslarni haddan tashqari ekspluatatsiya qilinishidan himoya qilish va ularni saqlab qolish choralarini ko‘rishi lozim. Zarur bo‘lsa, bu borada subregional, mintaqaviy yoki global darajadagi tegishli xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilinadi. 3. Bu chora-tadbirlar, shu bilan birga, maxsus ekologik va iqtisodiy omillarni inobatga olgan holda, ovlanayotgan turlar populyatsiyasini ularning eng yuqori barqaror rentabelligini (maksimal daromad beradigan darajasini) ta’minlay oladigan miqdorda saqlab qolish yoki tiklashga qaratiladi. Bu, ayniqsa, qirg‘oqbo‘yi baliqchilar hamjamiyatlarining iqtisodiy ehtiyojlari va rivojlanayotgan davlatlarning maxsus ehtiyojlari, baliq ovlash uslublari va o‘zaro bog‘liq resurslar holatini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. 4. Qabul qilinadigan choralar baliq ovlanayotgan turlarga bog‘liq yoki ular bilan birga yashovchi boshqa turlar holatini ham inobatga oladi, shunda ularning ko‘payishi xavf ostida bo‘lmaydi. 5. Ilmiy ma’lumotlar, tutuv statistikasi, baliq ovlash intensivligi va boshqa zarur axborotlar muntazam ravishda xalqaro tashkilotlar orqali almashiladi, xususan, agar bu jarayonda boshqa davlatlar, shu jumladan, eksklyuziv iqtisodiy zonada baliq ovlashga ruxsat etilgan davlatlar ham ishtirok etsa. 62-MODDA Tirik resurslardan foydalanish 1. Qirg‘oqbo‘yi davlati eksklyuziv iqtisodiy zonasidagi tirik resurslardan optimal foydalanish maqsadini ilgari suradi, bu 61-moddaga zid bo‘lmagan tarzda amalga oshiriladi. 2. Qirg‘oqbo‘yi davlati o‘zining tirik resurslarni ovlash salohiyatini belgilaydi. Agar u ruxsat etilgan umumiy tutuv miqdorini mustaqil ravishda to‘liq ovolmasa, u boshqa davlatlarga, 4-bandda nazarda tutilgan qonunlar, shartlar va qoidalar asosida, ortiqcha qismini olish huquqini shartnomalar yoki boshqa kelishuvlar orqali beradi. Bu jarayonda 69 va 70-moddalarda qayd etilgan rivojlanayotgan davlatlarning manfaatlariga alohida e’tibor qaratiladi. 3. Qirg‘oqbo‘yi davlati o‘z zonasiga boshqa davlatlarga kirish huquqini berganida, quyidagi omillarni inobatga oladi: – tirik resurslarning milliy iqtisodiyotdagi ahamiyati, – 69 va 70-moddalar doirasidagi rivojlanayotgan davlatlar ehtiyoji, – mintaqadagi boshqa davlatlarning odatiy ovlash faoliyati, – ilmiy tadqiqot va resurslarni aniqlashga qaratilgan sa’y-harakatlar. 4. Eksklyuziv iqtisodiy zonada baliq ovlaydigan boshqa davlatlar fuqarolari qirg‘oqbo‘yi davlatining konservatsiya choralariga va uning qonun-qoidalarida nazarda tutilgan boshqa shartlarga rioya etishlari shart. Bu qonun-qoidalar Konvensiyaga mos bo‘lishi kerak va quyidagilarga oid bo‘lishi mumkin: (a) baliqchilar, kemalar va uskunalarni litsenziyalash, to‘lovlar (rivojlanayotgan davlatlar uchun texnologik yordam va moliyaviy imtiyozlar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin); (b) ovlanadigan turlarni belgilash, kvotalarni aniqlash (biror zaxira, guruh yoki kema yoki mamlakat bo‘yicha); (c) baliq ovlash mavsumlari va hududlarini tartibga solish, asbob-uskunalarning turi va soni, kema hajmi va turi; (d) ovlanishi mumkin bo‘lgan baliq va boshqa jonzotlarning yoshi va o‘lchami; (e) kema joylashuvi, tutuv statistikasi kabi ma’lumotlarni topshirish; (f) ilmiy tadqiqot dasturlarini yuritish va ularni qirg‘oqbo‘yi davlat nazorati ostida amalga oshirish; (g) kuzatuvchilar yoki stajyorlar joylashtirish; (h) kemalarning butun yoki qisman ovini qirg‘oqbo‘yi davlat portlariga tushirish; (i) qo‘shma korxonalar yoki boshqa hamkorlik shakllariga oid shartlar; (j) mahalliy kadrlarni tayyorlash va baliqchilik texnologiyalarini uzatish; (k) qonunbuzarliklar uchun javobgarlik choralari. 5. Qirg‘oqbo‘yi davlat konservatsiya va boshqaruvga oid qonun-qoidalar haqida oldindan e’lon qiladi. 63-MODDA Eksklyuziv iqtisodiy zonalarda yoki unga tutash hududlarda mavjud bo‘lgan umumiy yoki bog‘liq zaxiralar 1. Agar bir xil baliq zaxirasi yoki o‘zaro bog‘liq zaxiralar ikki yoki undan ortiq qirg‘oqbo‘yi davlatlarning eksklyuziv iqtisodiy zonalarida uchrasa, bu davlatlar ushbu zaxiralarni muvofiqlashtirib boshqarish va ularni asrash uchun, to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki subregional yoki mintaqaviy tashkilotlar orqali, zarur choralar bo‘yicha kelishib olishga harakat qilishlari lozim. 2. Agar bir xil baliq zaxirasi yoki bog‘liq turlar bir vaqtning o‘zida eksklyuziv iqtisodiy zona ichida va unga tutash xalqaro suvlar (ochiq dengiz)da uchrasa, qirg‘oqbo‘yi davlat va bu turlarga ochiq dengizda ov qilayotgan boshqa davlatlar ushbu zaxiralarni asrash bo‘yicha, to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki tegishli subregional yoki mintaqaviy tashkilotlar orqali, kelishib olishlari lozim. 64-MODDA Yuqori migratsiyaga ega turlar 1. Qirg‘oqbo‘yi davlatlar va bu hududda yuqori migratsiyaga ega baliq turlarini ovlaydigan boshqa davlatlar (Annex I ro‘yxatida qayd etilgan turlar bo‘yicha) to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki xalqaro tashkilotlar orqali ushbu turlarni butun mintaqada (eksport zonasi ichida va tashqarisida) optimal foydalanishni ta’minlash va ularni asrash maqsadida hamkorlik qilishlari lozim. Agar hali bunday tashkilot mavjud bo‘lmasa, bunday tashkilot tuzish va unga a’zo bo‘lish uchun hamkorlik qilinadi. 2. Ushbu banddagi qoidalar ushbu bo‘limning boshqa qoidalariga qo‘shimcha tarzda qo‘llaniladi. 65-MODDA Dengiz sutemizuvchilarini muhofaza qilish Ushbu bo‘limdagi hech bir qoidalar qirg‘oqbo‘yi davlatining yoki tegishli xalqaro tashkilotning dengiz sutemizuvchilarini (masalan, kitlar, delfinlar va boshqalar) ekspluatatsiya qilishni ushbu bo‘limda ko‘zda tutilganidan ham qat’iyroq tartibga solish yoki taqiqlash huquqini cheklamaydi. Davlatlar dengiz sutemizuvchilarini, ayniqsa kitlarni, asrash va boshqarish, ularni o‘rganish masalalarida mos xalqaro tashkilotlar orqali hamkorlik qiladilar. 66-MODDA Anadrom baliq zaxiralari (yoki daryo bo‘yicha migratsiyalanuvchi turlar) 1. Anadrom baliqlar (masalan, lososlar) daryolarda tug‘ilib, hayotining asosiy qismini dengizda o‘tkazadi. Ularning kelib chiqishi bo‘lgan daryolarga ega davlatlar bu baliqlar ustidan ustuvor manfaat va asosiy mas’uliyatga egadir. 2. Anadrom turlarning kelib chiqish davlati, bu baliqlarni asrash uchun o‘z eksklyuziv iqtisodiy zonasi ichida va 3(b)-bandda ko‘rsatilgan baliq ovlash faoliyatiga doir tegishli tartibga solish chora-tadbirlarini belgilaydi. Shuningdek, bu davlat boshqa anadrom baliqlarni ovlayotgan davlatlar bilan maslahatlashgan holda umumiy ruxsat etilgan ov miqdorini belgilashi mumkin. 3. (a) Anadrom turlarga nisbatan baliq ovlash faqat eksklyuziv iqtisodiy zona doirasida amalga oshiriladi. Biroq, bu qoidani qat’iy qo‘llash boshqa bir davlat uchun iqtisodiy qiyinchilik tug‘dirsa, bundan mustasno. (b) Eksklyuziv iqtisodiy zonadan tashqarida ov qilayotgan davlatlar bilan, mazkur baliq turini asrash va ularni kelib chiqish davlati ehtiyojlari bilan muvofiqlashtirish maqsadida, ov shartlari ustida kelishuvga erishiladi. (c) Bu baliqlarni ko‘paytirish uchun mablag‘ ajratayotgan davlatlarga, ularni ovlashda afzallik berilishi lozim. (d) Eksklyuziv iqtisodiy zonadan tashqaridagi anadrom baliqlarni ovlashni nazorat qilish, faqat kelib chiqish davlati va boshqa manfaatdor davlatlar o‘rtasidagi kelishuvga binoan amalga oshiriladi. 4. Agar anadrom baliqlar boshqa bir davlatning eksklyuziv iqtisodiy zonasiga ko‘chsa, bu davlat kelib chiqish davlati bilan hamkorlikda ularni boshqarish va asrash choralarini ko‘radi. 5. Anadrom baliqlar kelib chiqqan davlat va boshqa manfaatdor davlatlar mazkur moddaning ijrosini, zarur hollarda mintaqaviy tashkilotlar orqali tashkil etadilar. 67-MODDA Katadrom baliqlar (hayotining katta qismini ichki suvda o‘tkazib, dengizga ko‘chuvchi baliqlar) 1. Hayotining asosiy qismini qirg‘oqbo‘yi davlat suvidagi ichki hududlarda o‘tkazuvchi katadrom turlari (masalan, ilonbaliq) ustidan boshqaruv huquqi shu davlatda bo‘ladi. Shu bilan birga, u bu baliqlarning erkin harakatlanishini ta’minlashi kerak. 2. Katadrom baliqlarni ovlash faqat eksklyuziv iqtisodiy zona ichkarisida amalga oshiriladi. Bu Konvensiya doirasida boshqa ovlash qoidalariga ham bo‘ysunadi. 3. Agar katadrom baliqlar boshqa davlatning eksklyuziv iqtisodiy zonasi orqali migratsiya qilsa (yoshligida yoki balog‘atga yetganda), bu baliqlarni boshqarish ikki davlat o‘rtasidagi kelishuv asosida amalga oshiriladi. Bu kelishuv baliq zaxiralarini oqilona boshqarish va asosiy mas’ul davlatning mas’uliyatini hisobga olishi kerak. 68-MODDA Joyidan qimirlamaydigan (sedentar) turlar Ushbu bo‘lim 77-moddaning 4-bandida belgilangan joyidan qimirlamaydigan turlarga nisbatan qo‘llanilmaydi. 69-MODDA Dengizga chiqish imkoniyati bo‘lmagan (quruqlik bilan o‘ralgan) davlatlarning huquqlari 1. Dengizga chiqish imkoniyati bo‘lmagan davlatlar (ya’ni quruqlik bilan o‘ralgan davlatlar) eksklyuziv iqtisodiy zonadagi tirik resurslarning ortiqcha (foydalanilmayotgan) qismini foydalanish huquqiga teng asosda ega bo‘lishi kerak. Bu huquq, bir xil subhudud yoki mintaqaga mansub bo‘lgan qirg‘oqbo‘yi davlatlar bilan o‘zaro iqtisodiy va geografik sharoitlar hisobga olingan holda, ushbu modda hamda 61 va 62-moddalar doirasida amalga oshiriladi. 2. Ushbu ishtirok shartlari va tartibi tegishli davlatlar tomonidan ikki tomonlama, submintaqaviy yoki mintaqaviy kelishuvlar orqali belgilanadi. Bunda, xususan, quyidagilar hisobga olinadi: (a) qirg‘oqbo‘yi davlat baliqchilarining jamiyatiga yoki sanoatiga zarar yetkazmaslik zarurati; (b) ushbu modda bo‘yicha boshqa qirg‘oqbo‘yi davlatlarning resurslaridan foydalanish darajasi; (c) boshqa dengizga chiqish imkoniyati bo‘lmagan yoki geografik jihatdan noqulay davlatlarning foizli ishtiroki, bunda hech bir qirg‘oqbo‘yi davlatga ortiqcha yuk tushmasligi kerak; (d) ishtirokchi davlatlarning aholisi uchun oziq-ovqat (baliq) ta’minoti ehtiyoji. 3. Agar qirg‘oqbo‘yi davlat o‘z ruxsat etilgan baliq tutuv salohiyatiga yaqinlashayotgan bo‘lsa, u holda bu davlat va boshqa manfaatdor davlatlar o‘zaro hamkorlik asosida tenglikka asoslangan yangi tartiblarni ishlab chiqadilar. Bunda yuqoridagi 2-banddagi omillar inobatga olinadi. 4. Rivojlangan dengizga chiqish imkoniyati bo‘lmagan davlatlar, faqat o‘zlari bilan bir xil darajadagi rivojlangan qirg‘oqbo‘yi davlatlarning resurslaridan foydalanish huquqiga ega bo‘ladi. Bu jarayonda qirg‘oqbo‘yi davlatlar boshqa davlatlarga resurslarga kirish ruxsatini berganida, baliqchilar jamiyatiga yoki iqtisodiyotiga zarar yetkazilmasligini ta’minlashga harakat qiladi. 5. Yuqoridagi qoidalar shuni istisno qilmaydi-ki, ba’zi submintaqalar yoki mintaqalarda qirg‘oqbo‘yi davlatlar dengizga chiqish imkoniyati bo‘lmagan davlatlarga teng yoki imtiyozli huquqlarni taqdim etishlari mumkin. 70-MODDA Geografik jihatdan noqulay davlatlarning huquqlari 1. Geografik jihatdan noqulay davlatlar ham (ya’ni o‘z hududlarida eksklyuziv iqtisodiy zonaga ega bo‘lmagan yoki baliq resurslariga qaram bo‘lgan davlatlar) o‘zlariga tegishli mintaqada joylashgan qirg‘oqbo‘yi davlatlarning eksklyuziv iqtisodiy zonalaridagi ortiqcha tirik resurslardan foydalanishga teng asosda huquqqa egadirlar. Bu huquq 61 va 62-moddalar hamda ushbu modda doirasida amalga oshiriladi. 2. Ushbu bo‘limga muvofiq, "geografik jihatdan noqulay davlatlar" deganda, quyidagilar tushuniladi: Eksklyuziv iqtisodiy zonasi yo‘q bo‘lgan yoki tor bo‘lgan qirg‘oqbo‘yi davlatlar; Yoki o‘z aholisi uchun oziq-ovqat (baliq) ta’minotida boshqa davlatlar zonasiga bog‘liq bo‘lgan davlatlar. 3. Ishtirok shartlari va tartibi manfaatdor davlatlar tomonidan ikki tomonlama yoki mintaqaviy kelishuvlar orqali belgilanadi. Bunda quyidagilar inobatga olinadi: (a) qirg‘oqbo‘yi davlatlarning baliqchilariga va sanoatiga yetkaziladigan salbiy ta’sirlarni oldini olish; (b) bu davlatlarning ilgari tuzilgan kelishuvlar asosida boshqa resurslardan foydalanish darajasi; (c) boshqa noqulay yoki dengizga chiqish imkoniyati bo‘lmagan davlatlarning mavjud ishtiroki, va bularning qirg‘oqbo‘yi davlatga tushiradigan yukini kamaytirish ehtiyoji; (d) har bir davlat aholisi uchun oziq-ovqat bilan ta’minlanish zarurati. 4. Qirg‘oqbo‘yi davlat o‘z ovlash salohiyatiga yetgan taqdirda, rivojlanayotgan, geografik jihatdan noqulay davlatlar bilan o‘zaro kelishuv asosida resurslarga kirish tartibini joriy etish kerak bo‘ladi. Bunda yuqoridagi omillar hisobga olinadi. 5. Rivojlangan, geografik jihatdan noqulay davlatlar faqat rivojlangan qirg‘oqbo‘yi davlatlar resurslaridan foydalanishlari mumkin. Bunda, boshqa davlatlarga resurslardan foydalanishga ruxsat berilganida, qirg‘oqbo‘yi davlatlar o‘z mahalliy baliqchilik iqtisodiyotini himoya qilishga intiladi. 6. Yuqoridagi qoidalar ba’zi mintaqalarda boshqa davlatlarga teng yoki imtiyozli huquqlar berishni istisno qilmaydi. 71-MODDA 69 va 70-moddalarning qo‘llanilmasligi Agar biror qirg‘oqbo‘yi davlatning iqtisodiyoti o‘zining eksklyuziv iqtisodiy zonasidagi tirik resurslarga to‘liq tayanayotgan bo‘lsa, u holda 69 va 70-moddalar qo‘llanilmaydi. 72-MODDA Huquqlarni uchinchi davlatlarga o‘tkazish bo‘yicha cheklovlar 1. 69 va 70-moddalar asosida berilgan tirik resurslardan foydalanish huquqlari to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita uchinchi davlatlarga yoki ularning fuqarolariga ijara, litsenziya, qo‘shma korxona yoki boshqa har qanday shaklda o‘tkazilishi mumkin emas, agar bu holat manfaatdor davlatlar o‘rtasida alohida kelishuv bilan ruxsat etilmagan bo‘lsa. 2. Biroq, bu qoidalar manfaatdor davlatlarning uchinchi davlatlar yoki xalqaro tashkilotlardan texnik yoki moliyaviy yordam olishiga to‘sqinlik qilmaydi, agar bu yordam yuqoridagi 1-bandda ko‘rsatilgan huquqlarni amalda o‘tkazishga olib kelmasa. 73-MODDA Qirg‘oqbo‘yi davlatning qonun-qoidalariga rioya etilishini ta’minlash 1. Qirg‘oqbo‘yi davlati eksklyuziv iqtisodiy zonadagi o‘zining suveren huquqlarini – tirik resurslarni izlash, ulardan foydalanish, ularni muhofaza qilish va boshqarish bo‘yicha – amalga oshirish uchun kemalarni tekshirish, to‘xtatib turish, hibsga olish va sudga tortish kabi choralarni ko‘rishi mumkin. 2. Hibsga olingan kemalar va ularning ekipaji adolatli kafolat (zalog) yoki boshqa muqobil kafolat evaziga tezda ozod qilinadi. 3. Qirg‘oqbo‘yi davlat eksklyuziv iqtisodiy zonadagi baliqchilik qonun-qoidalarining buzilishi uchun qamoq jazosi yoki tan jazosi belgilay olmaydi, agar manfaatdor davlatlar o‘zaro boshqacha kelishib olmagan bo‘lsa. 4. Agar xorijiy kema hibsga olingan yoki ushlab turilgan bo‘lsa, qirg‘oqbo‘yi davlati bu haqda kemaning bayrog‘i ostidagi davlatga zudlik bilan xabar beradi. 74-MODDA Eksklyuziv iqtisodiy zona chegarasini belgilash (qarama-qarshi yoki yonma-yon joylashgan davlatlar o‘rtasida) 1. Qarama-qarshi yoki yonma-yon joylashgan davlatlar o‘rtasida eksklyuziv iqtisodiy zonaning chegaralari xalqaro huquqqa, xususan, Xalqaro Adliya Sudi Nizomining 38-moddasiga muvofiq adolatli yechimga erishish asosida belgilanishi kerak. 2. Agar davlatlar ma’ reasonable muddat ichida kelisha olmasa, ular bu masalani XV-qismda nazarda tutilgan tartiblar orqali hal qilishlari kerak. 3. Yakuniy kelishuvga erishilgunga qadar, tomonlar o‘zaro anglashuv va hamkorlik ruhida harakat qilib, amaliy vaqtincha kelishuvlar tuzishga va yakuniy kelishuvga to‘sqinlik qilmaslikka harakat qilishlari lozim. Bunday vaqtincha kelishuvlar yakuniy delimitatsiyaga ta’sir qilmaydi. 4. Agar davlatlar o‘rtasida bu masalada oldingi kelishuvlar mavjud bo‘lsa, delimitatsiya shu kelishuvlar asosida hal qilinadi. 75-MODDA Geografik koordinatalar va xaritalar 1. Ushbu Qismga binoan, eksport zonaning tashqi chegaralari va 74-moddaga muvofiq chizilgan delimitatsiya chiziqlari aniqlash uchun yetarlicha aniq xaritalarda yoki ularning o‘rniga geografik koordinatalar ro‘yxatida (geodezik sistema ko‘rsatilgan holda) belgilanadi. 2. Qirg‘oqbo‘yi davlati bunday xaritalar yoki koordinatalar ro‘yxatini ommaga e’lon qiladi va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibiga nusxasini topshiradi. VI QISM – KONTINENTAL SHELF 76-MODDA Kontinental shelf tushunchasi 1. Qirg‘oqbo‘yi davlatining kontinental shelfi — bu o‘sha davlatning hududiy dengizidan tashqarida, o‘zining quruqlikdagi hududi tabiiy tarzda davom etgan holda, dengiz tubi va uning tag qatlamlarini o‘z ichiga oladi. Bu hudud kontinental chegara (continental margin)ning tashqi chegarasigacha yoki, agar u chegara yetarlicha uzoqqa bormasa, territorial dengiz asosiy chizig‘idan 200 dengiz miligacha bo‘lgan masofani qamrab oladi. 2. Kontinental shelf yuqorida ko‘rsatilgan chegaralardan ortiq cho‘zilishi mumkin emas (keyingi 4–6-bandlarga qarang). 3. Kontinental chegara – bu quruqlik massasining suv ostidagi davomidir va shelf, slope (nisbiy tiklik) va rise (ko‘tarilish) qismlarini o‘z ichiga oladi. Bu tushuncha okean tubidagi chuqur sohalarni yoki ularning tag qatlamlarini o‘z ichiga olmaydi. 4. (a) Agar kontinental chegara 200 dengiz milidan uzoqroqqa cho‘zilsa, qirg‘oqbo‘yi davlati quyidagi ikki usuldan biri asosida uning tashqi chegarasini belgilashi mumkin: (i) cho‘kindi jinslarning qalinligi kontinental tiklikning poyasigacha bo‘lgan eng qisqa masofaning kamida 1 foiziga teng bo‘lgan eng chekka nuqtalar orqali; (ii) kontinental tiklik poyasidan 60 dengiz miligacha bo‘lgan masofadagi nuqtalarga tayangan holda. (b) Agar boshqa dalil bo‘lmasa, kontinental tiklikning poyasi eng keskin nishablik o‘zgarishi ro‘y bergan nuqta hisoblanadi. 5. Yuqoridagi (4)(a)(i) va (ii) bandlar asosida chizilgan kontinental shelf tashqi chiziqlari 350 dengiz milidan oshmasligi yoki 2 500 metr chuqurlikdagi izobatadan 100 dengiz mil uzoqqa bormasligi kerak. 6. Yuqoridagi chegaralar okean osti tizmalari uchun ham amal qiladi: ularda ham kontinental shelf 350 dengiz milidan oshmasligi kerak. Bu qoida kontinental chegaraning tabiiy tarkibiy qismlari bo‘lgan platolar, ko‘tarilishlar, tepaliklar va orollar uchun amal qilmaydi. 7. Kontinental shelf, agar u 200 dengiz milidan uzoqqa cho‘zilsa, geografik koordinatalar orqali aniq belgilangan nuqtalarni birlashtiruvchi to‘g‘ri chiziqlar (60 dengiz milgacha uzunlikda) orqali chiziladi. 8. Kontinental shelf 200 dengiz milidan ortiq cho‘zilgan hollarda, bu haqda qirg‘oqbo‘yi davlat BMT qoshidagi Kontinental shelf chegaralari bo‘yicha komissiyaga ma’lumot taqdim etadi. Komissiya bu chegaralarni aniqlash bo‘yicha tavsiyalar beradi. Bu tavsiyalar asosida belgilangan chegara yakuniy va majburiy hisoblanadi. 9. Qirg‘oqbo‘yi davlati o‘z kontinental shelfining tashqi chegaralari haqidagi xaritalar va geodezik ma’lumotlarni BMT Bosh kotibiga topshiradi. Bosh kotib bu ma’lumotlarni keng jamoatchilikka e’lon qiladi. 10. Ushbu modda qarama-qarshi yoki yonma-yon joylashgan davlatlar o‘rtasidagi kontinental shelf delimitatsiyasi masalasiga ta’sir qilmaydi. 77-MODDA Qirg‘oqbo‘yi davlatining kontinental shelf ustidan huquqlari 1. Qirg‘oqbo‘yi davlati o‘zining kontinental shelfi ustidan u yerdagi tabiiy resurslarni izlash va ulardan foydalanish huquqiga ega bo‘lgan suveren huquqlarni amalga oshiradi. 2. Bu huquqlar eksklyuziv bo‘lib, agar qirg‘oqbo‘yi davlat o‘zi bu resurslarni izlamasa yoki foydalanmasa, boshqa hech bir davlat bu faoliyatni qirg‘oqbo‘yi davlatining ochiq ruxsatisiz bajara olmaydi. 3. Kontinental shelf ustidagi huquqlar hech qanday real egallab olish yoki e’lon qilish shartlariga bog‘liq emas – bu huquqlar o‘z-o‘zidan mavjud hisoblanadi. 4. Kontinental shelfdagi tabiiy resurslar quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Dengiz tubi va tag qatlamidagi mineral va boshqa noorganik resurslar; Shuningdek, joyidan qimirlamaydigan turlarga mansub tirik organizmlar (ya’ni ovlanish bosqichida tubga biriktirilgan yoki faqat u orqali harakatlana oladigan jonzotlar). 78-MODDA Yuza suvlar, havo makoni va boshqa davlatlarning huquqlari 1. Qirg‘oqbo‘yi davlatining kontinental shelfdagi huquqlari, yuqoridagi suv qatlamining yoki havo makonining huquqiy maqomiga ta’sir qilmaydi. 2. Qirg‘oqbo‘yi davlati o‘zining kontinental shelfi ustidan huquqlarini amalga oshirar ekan, boshqa davlatlarning navigatsiya va boshqa huquqlariga asossiz to‘sqinlik qilmasligi kerak. Bu Konvensiyada belgilangan huquq va erkinliklarga rioya qilish zarur. 79-MODDA Kontinental shelfda suv osti kabellari va quvurlari 1. Barcha davlatlar kontinental shelfda suv osti kabellari va quvurlarini yotqizish huquqiga ega, bu moddadagi qoidalarga muvofiq amalga oshiriladi. 2. Qirg‘oqbo‘yi davlati o‘zining kontinental shelfini o‘rganish, resurslardan foydalanish va quvurlardan kelib chiqadigan ifloslanishni oldini olish maqsadida oqilona choralar ko‘rishi mumkin, lekin bu choralar boshqa davlatlarning kabellar yoki quvurlar yotqizish yoki ularni saqlab turish faoliyatiga asossiz to‘sqinlik qilmasligi kerak. 3. Quvurlarni yotqizish yo‘nalishi qirg‘oqbo‘yi davlatning roziligi bilan belgilanadi. 4. Bu modda qirg‘oqbo‘yi davlatning quyidagi huquqlariga ta’sir qilmaydi: Uning hududiy suvlari yoki hududiga kiruvchi kabellar yoki quvurlar uchun shartlar qo‘yish; Kontinental shelfni o‘rganish yoki resurslardan foydalanish maqsadida qurilgan sun’iy orollar va inshootlar bilan bog‘liq quvurlar yoki kabellar ustidan nazorat qilish. 5. Yangi suv osti kabellari yoki quvurlari yotqizilayotganda, davlatlar ilgari yotqizilgan kabellar yoki quvurlarni hurmat qilishi, ularning ta’mirlanishi imkoniyatini buzmasligi lozim. 80-MODDA Kontinental shelfdagi sun’iy orollar, inshootlar va tuzilmalar Kontinental shelfdagi sun’iy orollar, inshootlar va tuzilmalar bo‘yicha 60-moddada keltirilgan qoidalar shu joyga moslashtirilgan holda (mutatis mutandis) qo‘llaniladi. 81-MODDA Kontinental shelfda burg‘ulash ishlari Qirg‘oqbo‘yi davlati kontinental shelfda barcha maqsadlarda burg‘ulash ishlarini amalga oshirish, ularga ruxsat berish va tartibga solish huquqiga eksklyuziv ravishda egadir. 82-MODDA Kontinental shelfning 200 dengiz milidan tashqarisidagi qismlaridan resurslar olish evaziga to‘lovlar va imtiyozlar 1. Qirg‘oqbo‘yi davlatlar, agar ular o‘z kontinental shelfining 200 dengiz milidan ortiq qismlaridan noorganik resurslarni yoki joyidan qimirlamaydigan turlarni ishlab chiqarishsa, har yili xalqaro hamjamiyatga to‘lovlar yoki boshqa moliyaviy imtiyozlar taqdim etishlari kerak. Ushbu majburiyat ishlab chiqarish boshlangan ettinchi yildan boshlab kuchga kiradi. 2. To‘lovlar yoki imtiyozlar miqdori ishlab chiqarishning olti foizidan boshlanadi va undan keyingi har yili bir foizga oshib boradi, to etti foizgacha yetgunicha (o‘ninchi yil). Keyinchalik bu miqdor har yili 7% darajasida qoladi. Ushbu foiz ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga (emas, daromadga) nisbatan hisoblanadi. 3. Ushbu to‘lovlar yoki imtiyozlar xalqaro rejimga (Konvensiyaning XI Qismida ko‘zda tutilgan) taqdim etiladi va ular orqali Konvensiyada qayd etilgan rivojlanayotgan davlatlarning manfaatlariga adolatli tarzda taqsimlanadi, ayniqsa: Quruqlik bilan o‘ralgan (dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan); Geografik jihatdan noqulay davlatlar manfaatlari inobatga olinadi. 4. Ushbu modda Konvensiyaning boshqa huquqiy yoki moliyaviy rejimlariga ta’sir qilmaydi. 83-MODDA Kontinental shelfni chegaralash (qarama-qarshi yoki yonma-yon joylashgan davlatlar o‘rtasida) 1. Qarama-qarshi yoki yonma-yon joylashgan davlatlarning kontinental shelflarining chegaralari xalqaro huquqqa muvofiq, adolatli yechimga erishish asosida belgilanadi. 2. Agar manfaatdor tomonlar oqilona muddat ichida kelishuvga erisha olmasa, masala XV Qismda ko‘rsatilgan nizolarni hal etish tartibi asosida ko‘rib chiqiladi. 3. Yakuniy kelishuvga erishilmaguncha, tomonlar o‘zaro hurmat va anglashuv asosida vaqtinchalik chora-tadbirlarni ishlab chiqishlari lozim. Bu vaqtinchalik chora-tadbirlar yakuniy chegara delimitatsiyasiga ta’sir ko‘rsatmaydi. 4. Agar davlatlar o‘rtasida chegara belgilash bo‘yicha mavjud kelishuvlar bo‘lsa, delimitatsiya shular asosida amalga oshiriladi. 84-MODDA Kontinental shelfning tashqi chegaralarini belgilash va e’lon qilish 1. Qirg‘oqbo‘yi davlat o‘zining kontinental shelfining tashqi chegaralarini aniq xaritalar yoki geografik koordinatalar (geodezik sistema ko‘rsatilgan holda) orqali belgilaydi. 2. Bu xaritalar yoki koordinatalar ro‘yxati BMT Bosh kotibiga taqdim etiladi, u esa ularni ommaga e’lon qiladi. 85-MODDA Ushbu bo‘limga oid qoidalarni qo‘llash Ushbu Qism (ya’ni Kontinental shelfga oid bo‘lim)da nazarda tutilgan qoidalar boshqa Qismlarda, ayniqsa XI Qism (Xalqaro daryo tubining chuqur qismi) qoidalariga zid bo‘lmagan tarzda qo‘llaniladi. VII QISM – OCHIQ DENGIZ 86-MODDA Ushbu bo‘limning qo‘llanish sohasi Ushbu bo‘lim XII va XI qismlarda ko‘rsatilgan qoidalarga zid bo‘lmagan holda, ushbu Konvensiyaga binoan hech bir davlatning suverenitetiga kirmaydigan barcha dengiz hududlariga nisbatan qo‘llaniladi. 87-MODDA Ochiq dengizdan foydalanish erkinligi 1. Ochiq dengizdan foydalanish barcha davlatlar uchun mavjud bo‘lgan erkinlikdir, ularning qirg‘oqbo‘yi yoki quruqlik bilan o‘ralgan bo‘lishidan qat’i nazar. Ochiq dengizdan foydalanish erkinligiga, xususan, quyidagilar kiradi: (a) suzish erkinligi; (b) samolyotlar uchun uchish erkinligi; (c) dengiz osti kabellari va quvurlarini yotqizish erkinligi (qoidalar asosida); (d) sun’iy orollar va boshqa inshootlarni qurish erkinligi (qoidalar asosida); (e) baliq ovlash erkinligi (VIII Qismga muvofiq); (f) ilmiy tadqiqot olib borish erkinligi (IX Qismga muvofiq). 2. Ushbu erkinliklar har bir davlat tomonidan ushbu Konvensiyaga va boshqa xalqaro huquq qoidalariga muvofiq boshqa davlatlarning ochiq dengizdagi huquqlarini hurmat qilgan holda amalga oshiriladi. 88-MODDA Ochiq dengizdan tinch maqsadlarda foydalanish Ochiq dengiz faqat tinch maqsadlarda foydalanish uchun ajratilgan. Davlatlar ochiq dengizda har qanday agressiv yoki xalqaro tinchlikni buzuvchi faoliyatlardan tiyilishi lozim. 89-MODDA Ochiq dengiz ustidan suverenitet da’vosining yaroqsizligi Hech bir davlat ochiq dengizning biron-bir qismini o‘z suvereniteti ostiga olish huquqiga ega emas. 90-MODDA Suzish huquqi Har bir davlat, u qirg‘oqbo‘yi bo‘ladimi yoki quruqlik bilan o‘ralgan bo‘ladimi, ochiq dengizda o‘z bayrog‘i ostida kemalar suzdirish huquqiga egadir. 91-MODDA Bayroq davlati milliyligi 1. Har bir davlat o‘z kemalarini ro‘yxatdan o‘tkazish huquqiga ega va bu kemalarga o‘z bayrog‘ini berishi mumkin. Biroq, kemaning bayroq davlat bilan haqiqiy aloqasi bo‘lishi kerak. 2. Har bir davlat o‘z qonunchiligi asosida, kemalarga milliy maqomni berish, ro‘yxatga olish, kemaning bayrog‘ini ko‘tarish va hujjatlarini berish tartibini belgilaydi. 92-MODDA Bayrog‘ingni ko‘tarish va yagona yurisdiksiya 1. Ochiq dengizda har bir kema faqat o‘z bayrog‘i ostidagi davlat yurisdiksiyasiga bo‘ysunadi, bundan faqat Konvensiyada yoki xalqaro shartnomalarda belgilangan hollarda istisno bo‘lishi mumkin. 2. Kema bir vaqtning o‘zida ikkita yoki undan ortiq bayroqni ko‘tarib yurib, ulardan birini holatga qarab almashtirsa, u holda xalqaro huquqda bu kema hech bir bayroqqa ega bo‘lmagan deb hisoblanadi. 93-MODDA Xalqaro tashkilotlarga tegishli kemalar BMT yoki boshqa xalqaro tashkilotlarga tegishli yoki ular tomonidan foydalaniladigan kemalar, agar ularning hujjatlarida bu holat aniq ko‘rsatilgan bo‘lsa, belgilangan davlatning bayrog‘i ostida suzayotgan kemalar bilan teng huquq va maqomga ega bo‘ladi. 94-MODDA Bayroq davlatining vazifalari 1. Har bir davlat o‘z bayrog‘i ostida suzayotgan kemalar ustidan ma’lumot yuritish va nazorat qilish bo‘yicha samarali yurisdiksiya va nazoratni amalga oshirishi shart, ayniqsa: kema texnik holati, ekipaj xavfsizligi, dengiz navigatsiyasi qoidalariga rioya qilish, dengizda hayotni himoya qilish, radioaloqa xavfsizligi borasida. 2. Har bir davlat: kemalarni o‘z yurisdiksiyasida ro‘yxatdan o‘tkazadi, ularni xalqaro me’yorlarga muvofiq yagona daftar yoki ro‘yxatda saqlaydi, ro‘yxatdan o‘tgan har bir kemaga milliylik hujjatini beradi. 3. Har bir davlat o‘z bayrog‘i ostidagi har bir kemaning: kema malakasiga ega kapitani, ofitserlari va ekipaji bo‘lishini, kemada ularning malakasini tasdiqlovchi tegishli hujjatlar bo‘lishini ta’minlaydi. 4. Har bir davlat, xalqaro qoidalar doirasida, kemalarni muntazam texnik va xavfsizlik tekshiruvlari, ekipajni nazorat qilish va boshqa xavfsizlik choralarini amalga oshiradi. 5. Agar boshqa davlatlar tomonidan bayrog‘i ostidagi kemaning xalqaro qoidalarni buzayotgani haqida asosli dalillar taqdim etilsa, bayroq davlati bu holatni samarali tergov qilishi va lozim choralarni ko‘rishi shart. 6. Har bir davlat BMT doirasida qabul qilingan qoidalarni hisobga olib, kemalarning ro‘yxatdan o‘tkazilishi va nazorati bo‘yicha yuqoridagi majburiyatlarini samarali bajarish uchun xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qiladi. 95-MODDA Harbiy kemalarning ochiq dengizdagi daxlsizligi Ochiq dengizda harbiy kemalar to‘liq daxlsizlikka ega. Bunday kemalar, o‘z bayrog‘i ostidagi davlatdan tashqari hech bir davlat yurisdiksiyasiga bo‘ysunmaydi. 96-MODDA Davlatga tegishli, tijoratdan tashqari kemalarning maqomi Ochiq dengizda davlatga tegishli, lekin harbiy bo‘lmagan va tijorat faoliyatida ishtirok etmaydigan kemalar ham diplomatik daxlsizlikka ega bo‘ladi va ular faqat o‘z bayrog‘i ostidagi davlatning yurisdiksiyasiga bo‘ysunadi. 97-MODDA To‘qnashuvlar yoki boshqa navigatsiya hodisalari uchun yurisdiksiya 1. Kema ochiq dengizda boshqa bir kema bilan to‘qnashganida yoki boshqa navigatsion hodisa ro‘y berganida, bunday hodisa natijasida yuzaga kelgan jinoyat yoki tergov ishlari faqat: kema bayrog‘i ostidagi davlat, yoki kemaning ekipaji fuqaroligiga ega davlat tomonidan ko‘rib chiqiladi. 2. Qaysidir davlat bunday hodisa tufayli o‘z hududidagi shaxsga nisbatan ma’muriy yoki jinoyiy choralar ko‘rmoqchi bo‘lsa, bu faqat: jabrlangan shaxslar bu davlat fuqarosi bo‘lsa, yoki hodisa natijasida bu davlatga jiddiy zarar yetgan bo‘lsa, amalga oshiriladi. 98-MODDA Dengizda yordam berish majburiyati 1. Har bir davlat o‘z bayrog‘i ostidagi kemalarga quyidagi majburiyatlarni yuklaydi: (a) dengizdagi boshqa kemada bo‘lgan inson hayotini xavf ostida deb bilgan taqdirda, yordam ko‘rsatish; (b) agar zarurat bo‘lsa, ekipaj yoki yo‘lovchilarni qutqarish uchun maksimal tezlikda harakat qilish; (c) kema kapitani dengizda topilgan har qanday kishini, u dushman bo‘lsa ham, yordamga muhtoj bo‘lsa, kemaga olib chiqish majburiyatiga egadir, agar bu kema yoki ekipajga jiddiy xavf tug‘dirmasa. 2. Har bir qirg‘oqbo‘yi davlat o‘z qirg‘oqlari yaqinida dengizda odam qutqarish xizmatlarini tashkil etish va ularni yuritish uchun zarur choralarni ko‘radi. 99-MODDA Qullikni taqiqlash 1. Hech bir kishi qul holatida saqlanishi mumkin emas; qullik har qanday shaklda taqiqlanadi va eng qat’iy tarzda bartaraf etilishi lozim. 2. Har bir davlat o‘z fuqarolari va bayrog‘i ostida suzayotgan kemalar orqali amalga oshirilayotgan qul tashish faoliyatiga qarshi qat’iy choralar ko‘rishi lozim. Qul tashiyotgan kema to‘xtatiladi, egalikdan chiqariladi va zarur hollarda jazoga tortiladi. 100-MODDA Dengizda quldorlikka qarshi xalqaro hamkorlik Davlatlar o‘zaro hamkorlikda ishlashga majburdirlar, shu jumladan xalqaro tashkilotlar orqali, ochiq dengizda sodir bo‘layotgan qul savdosi yoki qul tashishni to‘xtatish va jazolash uchun choralar ko‘radilar. 101-MODDA Dengiz quldorligi tushunchasi Quldorlik quyidagi harakatlar sifatida belgilanadi: (a) (i) Ochiq dengizda shaxsiy foyda maqsadida amalga oshirilgan bosqinchilik (hujum, talonchilik, o‘g‘irlik) harakati: davlatga tegishli bo‘lmagan kema yoki samolyot ekipaji yoki yo‘lovchilari tomonidan boshqa kemalarga yoki samolyotlarga qarshi qilingan har qanday tajovuz; yoki kemaning o‘ziga nisbatan qilinadigan tajovuzlar; (ii) Ochiq dengizda qaroqchilik faoliyatini amalga oshirayotgan kema yoki samolyotni boshqarish yoki uning faoliyatida qatnashish; (iii) Qaroqchilikni amalga oshirishda foydalangan kema yoki samolyotning ko‘ngilli ishtirokchisi bo‘lish; (b) Har qanday joyda (shu jumladan davlat hududida), yuqoridagi (a) bandda qayd etilgan faoliyat uchun ochiq dengizda ishlatilayotgan kema yoki samolyotga nisbatan amalga oshirilgan bosqinchilik harakatlari. 102-MODDA Davlat kemasi tomonidan quldorlik sodir etilishi Agar yuqoridagi 101-moddadagi harakatlar davlatga tegishli harbiy yoki davlat kemasi tomonidan amalga oshirilsa, va ular ekipajning shaxsiy foyda ko‘rish maqsadi bilan sodir etilgan bo‘lsa, u holda bunday holat quldorlik deb baholanadi va u xususiy kema tomonidan sodir etilgan jinoyatga tenglashtiriladi. 103-MODDA Qaroqchilik kemasi yoki samolyoti tushunchasi Quyidagi belgilarga ega bo‘lgan kema yoki samolyot qaroqchilik kemasi yoki samolyoti hisoblanadi: Qaroqchilik qilish uchun mo‘ljallangan; Uni boshqarayotgan shaxslar qaroqchilik maqsadida harakat qilayotgan bo‘lsa. Bunday kema yoki samolyot o‘sha maqsadda tayyorgarlik ko‘rayotgan bo‘lsa ham, qaroqchilik vositasi deb qaraladi. 104-MODDA Qaroqchilik kemasi yoki samolyotining maqomi Agar qaroqchilik bilan shug‘ullanayotgan kemaning bayrog‘i ostidagi davlat yoki samolyotga homiylik qilayotgan davlat bunday faoliyatga barham bersa va u kemani yoki samolyotni nazorat ostiga olsa, u holda bu vosita endi qaroqchilik maqomini yo‘qotadi. 105-MODDA Qaroqchilik bilan shug‘ullanayotgan kemani qo‘lga olish Ochiq dengizda yoki hech bir davlat yurisdiksiyasiga kirmaydigan joyda, har qanday davlat: Qaroqchilik qilayotgan yoki qaroqchilikda foydalanilayotgan kemani yoki samolyotni; Shu vositalardagi shaxslarni qo‘lga olish huquqiga ega. Qo‘lga olingan kema, samolyot va shaxslar ularga huquqiy yurisdiksiya o‘rnatgan davlat sudiga topshiriladi, u yerda qonuniy tartibda hukm qilinadi. 106-MODDA Noto‘g‘ri gumon qilingan holat uchun javobgarlik Agar biror davlat harbiy kemasi yoki samolyoti boshqa bir kemani asossiz ravishda qaroqchilikda gumon qilib qo‘lga olsa, va bu harakat asossiz zarar yetkazgan bo‘lsa, unda qo‘lga olgan davlat zararni qoplash uchun javobgardir. 107-MODDA Qaroqchilikni to‘xtatish huquqi faqat harbiy yoki maxsus kemalarga berilgan Qaroqchilikda gumon qilingan kemani faqat: Davlatga tegishli harbiy kemalar yoki samolyotlar; Maxsus vakolat bilan harakat qilayotgan boshqa davlat kemalari yoki samolyotlari qo‘lga olishi mumkin. 108-MODDA Giyohvand moddalar savdosiga qarshi kurash 1. Davlatlar ochiq dengizda giyohvand moddalar yoki psixotrop vositalarning noqonuniy aylanmasiga qarshi kurashish uchun hamkorlik qiladi. 2. Agar biror davlat o‘z harbiy kemasi yoki vakolatli samolyoti ochiq dengizda yurgan boshqa bir kemani narkotiklar bilan noqonuniy savdoda gumon qilsa, va bu kema gumon qilingan faoliyat bilan bog‘liq dalillarga ega bo‘lmasa, u holda u bayrog‘i ostidagi davlatdan ruxsat so‘rash orqali tekshiruv o‘tkazishi mumkin. 109-MODDA Noqonuniy radioeshittirish (pirat uzatmalar) bilan kurash 1. Davlatlar ochiq dengizda amalga oshirilayotgan noqonuniy radioeshittirishga (ya’ni pirat uzatmalarga) qarshi kurashda hamkorlik qiladilar. 2. Ushbu modda doirasida “noqonuniy radioeshittirish” deganda — xalqaro qoidalarga zid ravishda, boshqa davlatlar huquqlarini buzgan holda amalga oshirilayotgan radio signal uzatish tushuniladi. 3. Har qanday davlat quyidagi choralarni ko‘rishi mumkin: Noqonuniy radioeshittirishni amalga oshirayotgan kemani ushlab qolish yoki to‘xtatish; Unga nisbatan yuridik choralar ko‘rish. 4. Bu modda xalqaro telekommunikatsiya tashkilotlari va qoidalari bilan muvofiqlashtirilgan holda qo‘llaniladi.